Zam Nedir?

Kelime anlamı olarak bakıldığında zam, bir şeyin fiyatını arttırma durumudur. Yani herhangi bir şeye zam gelmesi, onun eskisinden daha yüksek fiyatta olması anlamına gelir. Birçok farklı sebepten dolayı zam yapılır. Bunlar, maliyetlerin artması, vergiler, enflasyon ve diğer ekonomik sebepler olarak sıralanabilir.

Zam yapılan fiyatlardan biri de maaşlardır. Maaş zammı, çalışanları motive ederek daha verimli çalışmalarını sağlamak için yapılır. Maaş zammı alındıktan sonra ilgili çalışan artık eski maaşından yüksek maaş alır. Maaş zamları ve oranları sektörlere ve firmalara göre değişkenlik gösterir. Aynı zamanda yılda kaç kere maaş zammı alınacağı da bu gibi faktörler arasında değişebilir.

Maaş zamları, memurlar ve emekliler için genelde yılda iki kez yapılır. Özel sektörde ise tamamen yönetici ya da yönetim kurulunun kararına göre yapılır. Yılda bir kere yapılabileceği gibi üç ayda ya da altı ayda bir gibi periyotlarda da yapılabilir. Maaş zammı hesaplama ve bu hesaplamada dikkat edilmesi gerekenler gibi diğer ayrıntılar ise içeriğin devamında sizleri bekliyor.

Zam Oranı Nasıl Hesaplanır?

Maaşlara yapılan zamların oranları genelde yüzdelik olarak belirlenir. Yani bir özel şirkette yer alan beyaz yaka çalışanlara %30 zam yapılacaksa, tüm çalışanlar mevcut maaşlarının %30 daha fazlasını alır ve bu zamlı maaşları olur. 

Genelde yüzde olarak belirlenen zam oranlarının hesaplanması oldukça kolaydır. Fiyat artışının eski fiyata oranının yüzdesi alınarak maaş zam oranı bulunur. Zam oranı memurlar ve emekliler için özel olarak belirlenirken özel sektörde birbirinden farklı olarak belirlenebilir. Burada yöneticiler karar verir.

Zam Hesaplamada Dikkat Edilmesi Gerekenler

Maaş zammı elbette çalışanları mutlu ve memnun eden bir durumdur. Bu zamlar özel sektörde işveren tarafından yapılır. Bu durumda işverenin hem çalışanın hakları hem de iş yeri için dikkat etmesi gereken bazı noktalar vardır. 

Maaş zammı yaparken öncelikle çalışanın maaşının yasal sınırın altında kalmaması oldukça önemlidir. Diğer dikkat edilmesi gereken faktörler zam oranının doğru belirlenmesi, zammın hangi dönem uygulanacağı, brüt maaş üzerinden zam yapma durumu, vergiye olan etkileri ve çalışanın diğer yan haklarının da gündeme alınması dikkat edilmesi gereken temel konular arasında yer alır.

Brüt Maaş Üzerinden Zam Yapılması

Brüt maaş üzerinden zam yapılmasında dikkat edilmesi gereken konu çalışanın aldığı maaşın brüt mü net mi olduğudur. Brüt maaşa zam yapılması durumunda net maaş düşük olur. Çünkü çeşitli kesintiler yapılır. Net maaşa yapılan zam daha garantidir.

Brüt maaş üzerinden zam yapıldığında net maaşın ne olacağı hesaplanmak isteniyorsa sgk primi, vergiler ve işsizlik primleri düşürülmelidir. Burada dikkat edilmesi gereken diğer bir detay ise tüm çalışanlara aynı şekilde zam yapılmasıdır. Ya hepsine brüt üzerinden ya da hepsine net üzerinden maaş zammı yapılması şeffaflık ve güvenilirlik açısından da önemlidir. Ayrıca maaş zammı sonrası çalışanın eline geçen net maaş, en az asgari ücret kadar olmalıdır.

Vergi Dilimi Etkisi

Maaş zammı çalışanın eline geçen parayı artırırken işverenin giderlerinin ve masraflarının da artması anlamına gelir. Bu yüzden işveren zam yaparken bunları da göz önüne almalıdır. Bunlar içinde en çok etkileyen ise vergi faktörüdür.

Çalışana yapılan zamda brüt maaşın artması, gelir vergisi oranını da arttırır. Bu da aslında istenenden daha düşük olarak ele geçen maaş anlamına gelir. Kısaca gelir artarsa vergi de artar. Gelirlere göre belirlenen vergi oranları ise işverene ek maliyet olarak geri döner.

Yan Hakların Hesaba Katılması (yol, yemek, prim)

Yan haklar, maaş zammı yapılırken gözden kaçırılmaması gereken konulardan biridir. Yan haklar, çalışana maaşın dışında ek olarak verilen çeşitli para yardımı ya da ayni yardımlardır. Bunlar yol parası, yemek parası, primler, kira destekleri ya da yıllık ikramiye gibi formlardan bir veya daha fazlası şeklinde olabilir.

Zam yapılırken her daim adil karar vermek önemlidir. Maaş zammında yan haklar konusunda genelde iki yöntem izlenir. Ya yan haklar hariç olarak yapılan zam ya da yan haklar da dahil toplam maliyet zammı şeklinde yapılır. Burada her iki yöntemin de artıları ve eksileri vardır. Yan haklar dahil olarak yapılan zamda şirket fazla maliyeti önler ancak çalışan beklentisinden düşük maaş alabilir. Yan haklar hariç olarak zam yapıldığında ise maaş artışı şeffaf olurken net fayda aynı kalabilir.

Zam oranını kim belirler?

Maaş zam oranlarını kimin belirlediği genelde sektöre göre değişkenlik gösterir. Özel sektörde iş veren ve yönetim kurulu belirlerken kamuda devlet tarafından oran belirlemesi yapılır. Sendikalarda ise genelde toplu sözleşmelerde belirtilir.

Zam sonrası maaş bordrosu nasıl kontrol edilir?

Maaş zammından sonra çalışanlar da işveren de maaş zamlarını bordrolardan kontrol edebilir. Brüt ücret doğru yansımış mı, yan haklar var mı, yasal kesintilerde fazlalık var mı net ücret beklentiyle uyumlu mu gibi konular bordroya bakılarak kontrol edilebilir.

Enflasyon oranı ile maaş zammı aynı mı?

Maaş zammı ile enflasyon oranı aynı da olmak zorunda değildir. Özellikle özel sektörde bu tamamen işverene kalmış bir durumdur. Burada önemli olan yapılan zam sonrası çalışanın maaşının asgari ücretin altında kalmamasıdır.

Vergi dilimi zammı düşürür mü?

Evet, vergi dilimi ile maaşın zammı düşer. Brüt maaş arttığı halde kesintiler ve vergi dilimi de yükseleceği için net maaş beklentiye göre daha az artış gösterir.

Zam her zaman brüt maaş üzerinden mi yapılır?

Hayır, zam brüt maaş üzerinden yapılmak zorunda değildir. Ancak yaygın olarak ülkemizde bu şekilde tercih edilir. Eğer sözleşmede özellikle belirtilmediyse genelde brüt maaş üzerinden zam yapılması alışılagelen bir durumdur. Bunların sebepleri vergiler, bordro düzenlemeleri ya da sözleşmeler olabilir.